Safra kesesi taşı nedir? Belirtileri nelerdir?

Safra Kesesi Taşı Nedir?

Karın bölgesinde karaciğerin hemen altında bulunan safrakesesi küçük armut şeklinde bir organdır. Karaciğer tarafından üretilen safrayı depolayan safra kesesinde çeşitli nedenlerle taş oluşabilmektedir. 

Safra Kesesi Taşının Belirtileri Nelerdir?

Safra kesesi taşı olanlar farklı belirti ve şikayetlerle doktora başvurabilir.

100 safra kesesi taşı olan hastanın 70 tanesinin safra kesesi taşı olduğundan haberi yoktur.

100 tane safra kesesi hastasının 30 tanesi hafif ya da şiddetli belirtiler yaşayabilir.

Safra kesesi taşı belirtileri olan bu 30 hastanın yaklaşık 10 tanesinde hastaneye yatış, cerrahi işlem ya da girişimsel işlem yapmak gerekir.

Safra kesesi taşı belirtileri şu şekillerde ortaya çıkabilir.

• Günlük rutin yemekten birkaç saat sonra sağ üst tarafta, midenin ortasında ya da sağ kürek kemiği etrafında başlayan ve rahatsız eden ağrı olur. Safra kesesi taşı belirtisi olan bu ağrı 1-2 saat sürer ve yemekler aşağıya doğru geçtikten sonra sonlanır. Tedavisi elektif yani sakin koşullarda hazırlık yaparak safra kesesini çıkarmaktır.
• Safra kesesi taşı belirtisi sadece sırt ağrısı olabilir. Hasta bu sırt ağrısını romatizma, kemik erimesi ya da fıtık zannederek farklı doktorlara gidebilir. Tedavisi elektif yani sakin koşullarda hazırlık yaparak safra kesesini çıkarmaktır.
• Safra kesesi taşı belirtileri acil senaryolarla da ortaya çıkabilmektedir. Hasta akşam mükellef bir yemek yer gece yatar ama sağ üst yada midenin orta kısmında kıvrandırıcı bir ağrı ile uyanır. Anne olanlar bu ağrıyı doğum sancısına benzetir ki aslında çok benzerdir. Safra kesesinin boynu tıkanmıştır ve safra kesesi bunu halletmek için kasılarak önündeki engeli aşmaya çalışır. Ağrı 1-2 saat engel kalkana kadar sürer. Hasta bir sonraki atağa kadar rahatlar. Tedavisi elektif yani sakin koşullarda hazırlık yaparak safra kesesini çıkarmaktır.
• Safra kesesi taşı belirtisinin diğer acil senaryosunda hastanın ağrısı sağ üst tarafta başlar ve hiç geçmez. Ağrı arada hafifleyebilir ama tamamen geçmediği bu durumda safra kesesinin boynu tıkanmış olabilir. Bu belirtinin yaşandığı durum akut kolesistit yani ani başlangıçlı safra kesesi iltihabı olabilir. Safra kesesi iltihabının olduğu durumda hasta artık zamana karşı yarışmaktadır. Safra kesesinin boynu tıkanmıştır. Safra kesesi bu engeli aşmak için kendi duvarından salgılar salgılamaktadır. Bu da safra kesesinin şişmesi ve genişlemesine neden olmaktadır. Safra kesesinin maksimum hacmi 250 ml.’ dir. Sonrasında patlamamak için safrakesesinin duvarı kalınlaşmaya başlar. Normalde safra kesesi duvarı 2-4 mm.’ dir ancak bu şartlar altında 15-20 mm. kadar çıkabilir. Bu durumda ameliyat yapmak zor hatta imkansız hale gelebilir. Hastalıktan dolayı bir komplikasyon veya hayatı tehdit eden durum yüzdesi artar. Zamanla yarış burada başlamaktadır. Belirtilerin görülmesinden sonraki ilk 72 -96 saatte safra kesesi duvarı kalınlaşmadan ve başka komplikasyon yani istenmeyen durumlar ile karşılaşmadan safra kesesini çıkarılmalıdır.
• Safra kesesi taşı belirtisi hafif karın ağrısı sonrası gözlerde ve ciltte sarılık ile de ortaya çıkabilir. Safra kesesi taşının bu şekilde belirti vermesi acil müdahale gerektiren bir durumdur. Safra kesesinin anatomik yapısı ve / veya taşların boyutu ile alakalı olarak taşlar safra kesesinden hareketlenerek ana safra kanalına düşer ve safra akışına blok yapar. Bağırsağa akamayan safra taşmış bir su deposu gibi karaciğer hücrelerini de parçalayarak kana karışır. Aslında bağırsakta olması gereken safra kana karışır. Bu durumda safra akışının önündeki engel kaldırılmalıdır. Hafif ya da şiddetli sağ üst kadran ağrısı, başlangıçta gözlerde daha sonra ciltte sararma belirtileri ortaya çıkabilir. Bu tablonun üzerine ana kanalda bu taşa ve tıkanıklığa bağlı kolanjit denilen enfeksiyon gelişebilir. Kolanjit varlığında vücut direnci düşük ise hayati tehlike %13’e kadar çıkabilir. Bu durumda sadece hastanın safra kesesini almak sorunu çözmemektedir. Önce safra kesesinin önündeki engeli aşmak gerekmektedir. ERCP denilen endoskopik yöntemle hastanın 12 parmak bağırsağından safra kanallarının içine ulaşarak bu engel kaldırılır ve kanal temizlenir. Daha sonrasında safra kesesi çıkarılır. Hastada kolanjit var ise durum daha karışıktır. Mutlaka antibiyotik tedavisi verilir. Hastaya belirgin bir taş çamur engeli var ise ERCP işlemi uygulanabilir. Sonrasında da mutlaka safra kesesini çıkarmak gerekir.
• Safra kesesi taşı belirtileri bazen bulantı, kusma, ateş, karnın şişmesi veya gaz şikayetiyle ortaya çıkabilir. Bu belirtiler pankreas iltihabı yani Pankreatit işareti olabilir. Besinler sindirilirken mide çıkışından sonra 2 tane salgı bulunmaktadır. Birincisi safra ikincisi pankreas sıvısıdır. İki yol çatal gibi birleşip tek kanal haline gelip 12 parmak bağırsağına açılırlar. Safra kesesi taşları buradan düşüp ortak kanalı ve veya pankreas kanalını geçici ya da kalıcı olarak tıkayarak pankreas iltihabı diğer adı pankreatite yol açabilirler. Bu oldukça ciddi bir durumdur. Pankreatitin şiddetine göre %3 -%30 oranında hayatı kaybetme riski vardır.

Safra Kesesi Taşının Nedeni Nedir?

Safra kesesi taşlarının oluşma nedeni tam olarak bilinmemektedir.  Safra kesesi taşı oluşma nedeni olarak; safrada çok fazla kolesterol veya billirübin bulunması ile safranın doğru şekilde boşalamaması gösterilmektedir. 

Safra kesesi taşlarının oluşma mekanizması şu şeklide gerçekleşir. Safra karaciğerden salgılanmış süt halindeki durumdan yumurta akı kıvamına gelirken dengesi bozuluyor ve aynı bir unlu çorba ya da muhallebi karışımındaki denge bozulduğu gibi topaklanma ya da çamurlaşma olur. Bunun sonrasında da taşlaşma meydana gelir.

Aslında çamur olarak tarif edilen durum boyu 2 mm.’ den küçük taşlardır. Daha sonra oluşan bu topaklanma üzerine sıkışmış bir kartopu gibi eklemeler olarak taş büyümeye başlar. Safra kesesi taşı bazı kişilerde daha fazla ortaya çıkabilmektedir.

Safra kesesi taşının nedeni tam olarak bilinmese de risk faktörleri şunlardır;

• Kadın olmak. Kadınlarda safra kesesi taşı erkeklere göre daha fazla ortaya çıkmaktadır.
• Doğum yaşlarında olmak
• Kilolu erkek ve kadınlar
• Hızlı kilo alıp vermek
• 40 yaş üstü erkek ve kadınlar
• Ailesinde safra kesesi taşı olanlar ailesinde safra kesesi taşı olmayanlara göre daha fazla risk taşırlar.

Safra Kesesi Taşı Teşhisi Nasıl Yapılır?

Birçok insan safra kesesi taşı olduğunun farkında bile değildir. Bazen tesadüfen bazen de yaşanan belirtiler sonucu doktora gidilerek safra kesesi taşının varlığı belirlenir. Safra kesesi taşının teşhisinde doktor muayenesi önemlidir. Bunun yanı sıra safra kesesi taşı teşhisinde ultrason veya endoskopik ultrason (EUS) gibi bazı görüntüleme yöntemleri kullanılabilir. Kan testleri enfeksiyon, sarılık, Pankreatit veya safra taşlarının neden olduğu diğer komplikasyonları ortaya çıkarabilir.

Safra Kesesi Taşı Tedavisi Nasıldır?

Şikayetlere yol açmayan safra kesesi taşı sadece takip edilebilir. Safra kesesi taşının ilaç tedavisi çok nadir kullanılmaktadır. Safra kesesi taşının tedavisinde cerrahi yöntem en sık kullanılan tercihtir. Bazen ERCP gibi girişimsel yöntemler de safra kesesi taşı tedavisinde kullanılabilir.

Safra Kesesi Ameliyatından Sonra Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Hasta ameliyattan sonra depo organı olan safra kesesi alındığı için adaptasyon süreci geçerken bazı sorunlar yaşayabilir. Bu durum her hastada farklı şekilde sorun yaratabilir. Bazı hastalar bu sorunu hiçbir sıkıntı yaşamadan ya da hafif şikayetlerle atlatabilir. İçindeki taşlar sebebi ile zaten hastanın safra kesesi depo görevini uzun zaman önce yapmayı bırakmış olması hastanın adaptasyon sürecini rahat geçirmesindeki en önemli nedendir.

Sindirim sistemi ile ilgili şikayetler kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir.

Ameliyat sonraki dispetik şikayetlerin devam etmesi % 3 hastada kalıcı ve postkolesistektomi sendromu olarak bahsedilir.

Prensip olarak depo organı kalktığı için az az ve sık beslenme şekli benimsenmelidir. Bir anda aşırı miktarda bol yemek yenmesi rahatsızlık yaratabilir.

Çiğ sebzeler ve yağlı gıdalardan kaçınılması gıda seçimindeki temel prensip olmalıdır. Bu tarz besinlerin sindirimi zor olacağı için ameliyat sonrası erken dönemde şişkinlik, hazımsızlık, sağ üst tarafta ve ortada ağrıya yol açabilir.

Hastaların yıllarca tükettikleri gıdaların bazıları safra kesesi ameliyatından sonra erken dönemde tüketilirse şikayetlere yol açabilmektedir. 

Ameliyat sonrası gaz üretimini artırdığı için bir müddet uzak durulması gereken gıdalar;

• Karnabahar
• Turp
• Brokoli
• Lahana, bürüksel lahanası beslenme düzeninde tercih edilmemelidir.

Bunların yanı sıra;

• Çiğ sebzeler; marul, dereotu, yeşil soğan, maydanoz gibi salatada kullandığımız sebzeler
• Domates ve salatalık kabuğu soyularak tüketilmelidir.
• Yumurta sarısı, içerdiği yüksek kolesterol nedeni ile bir müddet uzak durulmalıdır
• Kuzu eti, tavuk derisi, somon gibi yağ içeri yüksek kırmızı ve beyaz etler
• Sakatat
• Salam, sucuk, sosis, pastırma
• Kızartmalar
• Çikolata
• Kuruyemiş, pestil
• Yaprak sarma
• Patlamış mısır

Bu beslenme şekline 3 ay kadar uyulması uygundur.

Bunun dışındaki gıdalar az az ve sık sık tüketilmelidir.